رابطه بین دیسک کمر و سیاتیک هر دو دردهایی هستند که در ناحیه کمر ایجاد شده و می‌توانند زندگی جاری هر کسی را مختل سازند. اگر چه این دو عارضه ناحیه درد یکسانی دارند و حتی گاهاً با علائم یکسانی پیدا می‌شوند؛ اما در اصل دو عارضه کاملاً متفاوت هستند. در برخی از موارد بیرون زدگی دیسک کمر که باعث تولید ترکیبات شیمیایی در ناحیه اطراف ستون فقرات می‌شود، منجر به تحریک اعصاب ناحیه کمر خواهد شد. سیاتیک یکی از همین اعصاب ناحیه کمر است که ممکن است تحت تأثیر فتق دیسک تحریک شود. اما در نهایت دیسک کمر و سیاتیک دو عارضه متفاوت در یک ناحیه مشترک از بدن محسوب می‌شوند. در این مقاله از گروه فیزیوتراپی ماهان به بررسی علائم دیسک کمر و سیاتیک می‌پردازیم و قصد داریم تا به رابطه این دو عارضه پرداخته و از راه‌های شناسایی تا تکنیک‌های درمانی آن صحبت کنیم.
درد سیاتیک چیست؟
سیاتیک نام عصبی بزرگ در امتداد ستون فقرات بدن است که به سمت پایین و تا پاها امتداد پیدا می‌کند. قطر عصب سیاتیک به اندازه قطر انگشت کوچک است و از پنج ریشه عصبی تشکیل شده است. ریشه‌های عصبی سیاتیک همگی از نخاع خارج می‌شوند و در امتداد ستون فقرات به یکدیگر می‌پیوندند تا در کنار هم دو عصب بزرگ و طولانی سیاتیک را تشکیل دهند.
عصب سیاتیک در امتداد نواحی پایینی بدن تا پاها ادامه پیدا می‌کند و قاعدتاً هر نوع تحریک این عصب بر بخش‌های مختلفی از بدن تأثیر خواهد گذاشت. به شکلی که تحریک عصب سیاتیک باعث بروز دردهایی از ناحیه‌ی کمر تا نواحی معینی از پاها خواهد شد. نواحی که با ریشه‌های دردی دیسک کمر نیز مشترک است.
درد سیاتیک دردی است که از بالا تا پایین در کل امتداد ستون فقرات و پاها ادامه پیدا می‌کند. علائم این درد متفاوت است و در بیشتر موارد به شکل احساس سوزش در پا، دردهای گنگ در پشت پا به هنگام نشستن، ضعف پاها، پرش غیرقابل کنترل پاها و… است. اما گاهاً عامل تحریک سیاتیک به علت پارگی و یا فتق دیسک کمر است. این کار تنها با بررسی‌های دقیق و تصویربرداری زیر نظر ارتوپد و با بررسی فیزیوتراپ امکان‌پذیر است. اما سوال بعدی علت عارضه دیسک کمر است که چرا می‌تواند عصب سیاتیک را تحریک کند؟
درد دیسک کمر چیست؟
دیسک‌های کمر بخش غضروفی میان مهره‌های ستون فقرات هستند. این بخش‌های غضروفی به نوعی ضربه‌گیر مهره‌های ستون فقرات محسوب می‌شوند. به شکلی که از ساییده شدن بخش‌های استخوانی بر روی هم جلوگیری کرده و شرایط مناسب برای تحرک و انعطاف پذیری کمر را فراهم می‌کند. اما گاهاً و به دلایل مختلف از قبیل حادثه، فشار زیاد، تحرک ناگهانی، کهولت سن و… ممکن است که این غضروف‌های دایره‌ای از فضای میان مهره بیرون زده و یا پاره شوند که در این صورت عارضه دردناک دیسک کمر آغاز خواهد شد. علائم دیسک کمر متنوع و گاهاً متفاوت است که شامل موارد زیر می‌شود:
- درد در پاها، انگشتان پاها، ساق و پشت ران پاها
- دردهای عصبی از قبیل احساس ضعف در پاها و سوزن سوزن شدن پاها
- افتادگی پاها
- دردهای رونده و شدید در هنگام حرکت
- پیدا شدن ناگهانی و شروع سریع علائم مانند کمر درد که پس از مدتی خوب نمی‌شوند.
- بی‌اختیاری ادرار و از دست رفتن کنترل روده
- و…
با یک بررسی ساده قطعاً متوجه شده‌اید که دیسک کمر یک عارضه استخوانی است و با بیرون‌زدگی غضروف میان مهره‌ها تشدید می‌شود. اما علائمی گاهاً عصبی دارد. این علائم عصبی همان رابطه دیسک کمر و سیاتیک است که حالا در این مقاله قصد داریم تا با نگاه علمی‌تر آن را بررسی کنیم.
چرا پارگی دیسک باعث علائم عصبی می‌شود؟
فتق دیسک یا همان پارگی دیسک که خیلی خلاصه با عنوان دیسک کمر می‌شناسیم، هر نوع بیرون‌زدگی و در نهایت پارگی بخش غضروفی میان مهره‌های ستون فقرات است. در اثر این عارضه بخش ژله‌ای مانند مرکزی دیسک کمر که ترکیبی شیمیایی با نام نوکلئوس پالیوزوس است آزاد شده و از فضای میان مهره‌ها خارج می‌شود. این ترکیب آزاد شده در تحریک و در نهایت التهاب رشته‌های عصبی اطراف مهره‌های کمر یا همان عصب سیاتیک تأثیرگذار است.
دیسک کمر از دو بخش محیطی و مرکزی تشکیل شده است. بخش محیطی یک حلقه فیبری از نوع غضروف‌های رشته‌ای است که علاوه بر خاصیت ارتجاعی از ساختار مستحکمی برخوردار است که می‌تواند آب موجود در هسته مرکزی دیسک را نگهدارد. به هسته مرکزی نیز اصطلاحاً نوکلئوس پالیوزوس می‌گویند که دارای ترکیبی ژله‌ای مانند با حجم آب قابل توجه است.
در اثر فشار زیاد هر دو بخش محیطی و مرکزی آسیب می‌بینند؛ اما معمولاً فتق دیسک در امتداد آسیب جدی بخش مرکزی و بیرون زدن ماده ژله‌ای داخل آن حادث می‌شود. در اثر پارگی قسمت محیطی رادیکولیت شیمیایی داخل دیسک آزاد شده و باعث التهاب عصبی محیط اطراف ستون فقرات می‌شود. این التهاب در نهایت به دردهای شدید عصبی از قبیل سوزن سوزن شدن پا، ضعف پاها، بی‌اختیاری ادرار و حتی مشکلات روده ختم خواهد شد. چرا که عصب سیاتیک تحت تأثیر این التهاب قرار دارد.
آیا هر نوع پارگی دیسک باعث التهاب عصبی می‌شود؟
عصب سیاتیک که بزرگترین عصب در کل بدن است، مستقیم از بخش نخاعی ستون فقرات سرچشمه می‌گیرد. در بدن دو عصب سیاتیک وجود دارد که رشته‌های عصبی اندام‌های تحتانی بدن تا هر یک از پاها را شامل می‌شوند. پارگی دیسک کمر در شرایط بحرانی که باعث بیرون‌زدگی ماده داخلی آن خواهد شد، در نهایت باعث التهاب عصب سیاتیک می‌شود؛ اما لزوماً همگی علائم دیسک کمر به دردهای سیاتیک ختم نخواهد شد.
رابطه بین دیسک کمر و سیاتیک بسیار نزدیک است. با این وجود این دو عارضه متفاوت از یکدیگر هستند. این بدان معنی است که پارگی دیسک کمر خود یک عارضه مستقل است و تحریک عصبی سیاتیک می‌تواند به دلایل متفاوتی ایجاد شود. بنابراین هر نوع پارگی دیسک لزوماً به تحریک سیاتیک نمی‌انجامد و هر دردی با منشأ عصب سیاتیک لزوماً به علت پارگی دیسک نیست. تشخیص اینکه آیا ارتباطی میان دیسک کمر و سیاتیک وجود دارد با عکس‌برداری و معاینات دقیق توسط پزشک ارتوپد و بررسی دقیق فیزیوتراپ انجام خواهد شد.
علائم دیسک کمر و سیاتیک
اگر چه دیسک کمر و سیاتیک عارضه‌های متفاوتی هستند؛ اما می‌توانند در امتداد هم ظاهر شوند. به شکلی که دیسک کمر مستعد منشأ دردهای سیاتیک است. اما چگونه این دردها را شناسایی کنیم؟ در یک کلام آیا هر نوع درد کمر و یا مشکلات حرکتی به دلیل تأثیر دیسک بر سیاتیک است؟
تشخیص رابطه دیسک کمر و سیاتیک در پیدا کردن روش درمانی و طی شدن پروسه فیزیوتراپی اهمیت بالایی دارد. فیزیوتراپ با توجه به منشأ دردهای عصبی می‌تواند بهترین راهکار درمانی بر مبنای تکنیک‌های فیزیوتراپی را در پیش بگیرد. اگر چه علائم و دردها در افراد متفاوت هستند؛ اما در کل علائم دیسک کمر و سیاتیک را می‌توانیم در موارد زیر جستجو کنیم:
دردهای گنگ و عمیق در ساق پا:
شایع‌ترین علائم دیسک کمر و سیاتیک دردهای شدید اما گنگی در ساق پا هستند. دردهایی که حتی از کمردردهای ناشی از دیسک شدیدتر بوده و حتی ممکن است باعث اختلال حرکتی افراد شوند. این دردها در همه حال حتی در زمان استراحت وجود دارند. چرا که ریشه آنها عصبی و به علت التهاب عصب سیاتیک در اثر فتق دیسک کمر است.
دردهای پشت و جلوی ران:
این دردها نیز دائمی هستند و ریشه‌های عصبی دارند و در اثر التهاب عصب سیاتیک تحت تنش فتق دیسک ایجاد می‌شوند. این دردها مانند آن است که فضای داخل ران پای شما را فشرده کرده و یا گاز می‌گیرند. دردی که بیشتر شبیه به تیر کشیدن‌های ناگهانی اما پایدار است. دقت کنید که در بیشتر موارد فقط یکی از پاها دچار این دردهای عمیق می‌شود. چرا که احتمالاً فقط یکی از دو عصب سیاتیک تحت تأثیر التهاب فتق دیسک قرار دارد.
گزگز شدن و یا درد در انگشت پاها:
هر نوع درد گنگ و پیچیده در انگشت پاها که بی‌دلیل و حتی بدون راه رفتن طولانی ظاهر می‌شود به دلیل التهاب عصب سیاتیک است. همان‌طور که گفتیم ممکن است فقط در انگشتان یکی از پاها این دردهای گزگز شدن و یا سوزن سوزن شدن را احساس کنید.
دردهای عصبی:
اگر دردهایی گنگ و متغیر را در بخش‌های پایین تنه بدن خود احساس می‌کنید، به شکلی که گویی درد در حال حرکت است و جابه‌جا می‌شود و در نهایت حس خستگی و ناتوانی را به همراه دارد، باید ریشه‌های آن را در علائم دیسک کمر و سیاتیک جستجو کنید. این دردها تیز، رونده و متغیر هستند. در مواردی احساس می‌کنید که بدن شما در تحریک سنگین دردهایی عمیق و کاملاً تیز قرار دارد. این در حالی است که حتی نمی‌توانید محل دقیق درد را با دست نشان دهید.
احساس افتادگی پاها:
افتادگی پا به هر نوع حس ناتوانی در حرکت پاها گفته می‌شود. در این حالت بیمار در لحظه بلند کردن پاهای خود دردی عمیق را حس می‌کند. تا جاییکه قدم برداشتن برای او دشوار و حتی غیر ممکن است. این درد ریشه‌های عصبی از التهاب سیاتیک و در امتداد فتق دیسک کمر دارد.
سوزن سوزن شدن و یا مورمور شدن:
هر نوع ضعف در اندام‌های حرکتی پایین بدن که ممکن است با علائمی مانند سوزن سوزن شدن و یا مور مور شدن همراه باشد، ریشه‌های عصبی از التهاب عصب سیاتیک دارد. در این حالت بیمار درد شدیدی را احساس نمی‌کند؛ اما یک نوع ناتوانی گنگ و در عین حال آزار دهنده در اندام‌های پایین‌تنه او وجود دارد.
دردهای شدید حین حرکت:
دردهایی که حین حرکت و یا جابجایی اندام‌های بدن مانند هنگام نشستن، ایستادن، خم شدن به جلو، سرفه ایجاد می‌شوند، از جمله علائم دیسک کمر و سیاتیک هستند. این دردها همگی ریشه‌های عصبی دارند که به نوعی در اثر التهاب عصب سیاتیک بروز می‌کنند. از طرفی حتی ممکن است که نشستن‌های طولانی مدت باعث پیدا شدن دردهای عمیق و شدید شوند که این نوع دردها نیز از رابطه بین دیسک کمر و سیاتیک ظاهر می‌شود.
کمر دردهای مزمن:
کمر درد شایع‌ترین علائم دیسک کمر و سیاتیک است. البته در همگی موارد در اثر تحریک عصب سیاتیک به علت فتق کمر دیده نمی‌شود. هر نوع درد کمر که همراه با احساس سفتی و یا اسپاسم عضلانی باشد و حتی ممکن است که به شکل تحریک‌هایی مانند پرش عضلات و لرزش دیده شود، از علائم دیسک کمر است که خودش را به شکل علائم سیاتیک و دردهای سوزنی ناحیه کمر نشان می‌دهند. این دردها حالت رونده دارند و به مرور زمان بدون آنکه خوب شوند، هر بار بیشتر و بیشتر خواهد شد.
دردهایی که به ناگهان پیدا می‌شوند و از بین نمی‌روند:
معمولاً سرعت پیدا شدن علائم دیسک کمر و سیاتیک زیاد است. این دردها به ناگهان پیدا شده و خیلی سریع رشد می‌کنند. چرا که التهاب عصب سیاتیک به سرعت مزمن خواهد شد و طبیعتاً تا زمانی که این التهاب وجود دارد باید انتظار چنین دردهای ناگهانی و رونده را داشته باشید.
مشکلات گوارشی و عدم کنترل مثانه:
در برخی موارد نادر مشکلات گوارشی مانند اختلال کنترل حرکات روده و یا عدم کنترل مثانه از علائم دیسک کمر و سیاتیک است. چرا که اعصاب کنترل کننده این اندام‌های داخلی بدن از همین عصب سیاتیک منشا می‌گیرند و قاعدتاً التهاب عصب سیاتیک در کارکرد این اندام‌ها تأثیر منفی می‌گذارد. هر نوع علائم از قبیل بی‌اختیاری ادرار و یا روده و یا هر نوع بی‌حسی در بخش‌های پایینی ناحیه باسن، وجود دردهایی در نواحی پایین کمر و حتی ضعف اندام کمر می‌تواند از علائم دیسک کمر و سیاتیک باشد. اما در هر صورت لازم است تا چگونگی پیدا شدن و علائم بالینی این دردها توسط پزشک متخصص بررسی شود. در عین حال در صورت ارتباط داشتن با تحریک عصبی سیاتیک در اثر دیسک کمر روش درمانی و فیزیوتراپی مخصوص و کاملاً تخصصی دارند.
دلایل شایع ایجاد علائم رابطه بین دیسک کمر و سیاتیک
دردهای عصبی که در بخش‌های پایین تنه اندام‌ها ظاهر شده و گاهاً زندگی عادی بیماران را مختل می‌کنند، عموماً ریشه‌هایی در التهاب عصب سیاتیک دارند. پارگی دیسک کمر و بیرون زدن ماده داخلی آن باعث تحریک این عصب و در نهایت التهاب آن خواهد شد. این دردها در نهایت سر از جاهایی در می‌آورند که به ظاهر هیچ ارتباطی با مهره‌های کمر ندارند. اما پس از بررسی دقیق می‌توانیم رابطه بین دیسک کمر و سیاتیک را جستجو کنیم. با این وجود دلایل ایجاد این علائم چه هستند؟
معمولاً علائم دیسک کمر و سیاتیک ریشه در سن افراد دارد. تا جاییکه افراد میانسال با سنی بالاتر از ۵۰ سال کاملاً در معرض تهدید آن قرار دارند. زیرا با افزایش سن از خاصیت ارتجاعی غضروف دیسک کمر کاسته خواهد شد و حرکت‌های ناگهانی و فشار زیاد خطر پارگی این غضروف خشک شده را تشدید می‌کند. در نتیجه بیرون زدگی دیسک و التهاب عصب سیاتیک اجتناب‌ناپذیر است. در عین حال دلایل زیر خطر تحریک و التهاب عصب سیاتیک در اثر فتق دیسک را تشدید می‌کنند:
- چاقی: اضافه وزن عامل اصلی فشار ناحیه غضروفی میان مهره‌های ستون فقرات است که در درازمدت ممکن است باعث پارگی دیسک و التهاب عصب سیاتیک شود.
- حرکت‌های شدید و تکراری: هر نوع حرکت شدید بدنی مانند بلند کردن اجسام سنگین خطر پارگی دیسک را به دنبال دارد. در عین حال تکرار حرکت‌های شدید این عارضه را جدی‌تر می‌کند.
- مصرف دخانیات: سیگار عامل محرک برای خشک شدن غضروف دیسک میان مهره‌های ستون فقرات است. سیگار باعث کم شدن اکسیژن خون شده و در نتیجه جریان خون غنی به دیسک‌ها را مختل می‌کند. در دراز مدت غضروف دیسک خاصیت ارتجاعی خود را از دست داده و پتانسیل آن حین پارگی در حرکات ناگهانی زیاد است.
برای درمان دردهای سیاتیک در اثر فتق دیسک چه کنیم؟
دردهای ناشی از التهاب عصب سیاتیک آزار دهنده و زجرآور هستند؛ اما درمان این دردها جایی در میان مهره‌های ستون فقرات است. تا زمانی که مشکل دیسک کمر درمان نشود، قاعدتاً راه‌حل دیگری برای بهبود التهاب عصب سیاتیک وجود ندارد. روش‌های درمانی دیگر همگی نوعی تسکین دهنده این دردها هستند.
در موارد حاد فتق دیسک، انجام جراحی اجتناب ناپذیر است؛ اما معمولاً پزشکان و متخصصین ارتوپد از بیمار می‌خواهند تا روش‌های غیر جراحی را برای تسکین و درمان علائم دیسک کمر و سیاتیک در پیش بگیرند.
روش‌های غیر جراحی برای تسکین و درمان علائم دیسک کمر و سیاتیک مربوط به مجموعه تکنیک‌های فیزیوتراپی است که لازم است تا با صلاح‌دید ارتوپد و زیر نظر فیزیوتراپ متخصص اجرا شود. این روش‌ها به قرار زیر هستند:
- تکنیک‌های درمانی پاسیو که شامل گرما درمانی، یخ درمانی، تحریک‌های الکتریکی با استفاده از دستگاه تنس و… می‌شود.
- تکنیک‌های درمانی اکتیو که شامل تمرینات کششی خاص برای قرار دادن دیسک کمر در موقعیت مناسب است. این روش‌های درمانی بر پایه اجرای حرکت‌های کششی لازم است تا توسط فیزیوتراپ و با بررسی دقیق نوع پارگی و بیرون‌زدگی دیسک انجام شود.
- در عین حال ممکن است تا با صلاح‌دید پزشک معالج از برخی داروها برای درمان دیسک کمر استفاده شود که عموماً داروهایی برای شل کننده عضلات و NSAID هستند. در برخی موارد نیز از تزریق اپیدورال برای کاهش التهاب عصب سیاتیک و درمان استفاده می‌کنند.
چه هنگام برای جراحی اقدام کنیم؟
دردهای سیاتیکی معمولاً پس از طی شدن دوره درمان‌های استاندارد فیزیوتراپی کاهش پیدا کرده و درمان می‌شوند. اما در مواردی که پارگی دیسک کمر شدید است و تحریک عصب به شکل دائمی و بی‌وقفه ادامه دارد، استفاده از روش‌های جراحی اجتناب ناپذیر است. میکرو دیسکتومی و میکرو دیسکتومی آندوسکوپی دو روش متداول هستند که با هدف کاهش فشار بر روی عصب سیاتیک در اثر فتق دیسک انجام می‌شوند.
توصیه‌هایی برای مقابله با علائم دیسک کمر و سیاتیک
رابطه بین دیسک کمر و سیاتیک تنگاتنگ است. هر چند تحریک سیاتیک می‌تواند ریشه‌های دیگری داشته باشد؛ اما به هر حال هر نوع عارضه پارگی دیسک مستعد التهاب عصب سیاتیک است. پیشگیری مؤثرترین تقابل با این دردها است. اگر در سن میانسالی و حتی کهنسالی هستید، هر نوع علائم هر چند ضعیف از دردهای مزمن عصبی را جدی بگیرید. کاهش وزن، انجام حرکت‌های کششی، تقویت عضلات کمر، ترک دخانیات و در کل سبک زندگی سالم بهترین راهکار جلوگیری از دیسک کمر برای سالم ماندن بافت غضروفی دیسک کمر است.
در صورتی که با دردهای مزمن سیاتیک روبه‌رو هستید، قطعاً باید ریشه‌های آن در علائمی از قبیل فتق دیسک را بررسی کنید. این کار با عکس‌برداری و بررسی دقیق انجام می‌شود. در صورتی که منشأ دردهای عصبی در پارگی دیسک تشخیص داده شود، طی شدن پروسه فیزیوتراپی الزامی است. اما روش اجرا، نوع تکنیک درمانی و مدت زمان پروسه روش‌های فیزیوتراپی با توجه به شدت آسیب دیسک بررسی خواهد شد. این کار باید زیر نظر پزشک ارتوپد و متخصص فیزیوتراپ آگاه و کاملاً متخصص صورت پذیرد. در هر صورت از انجام حرکت‌های کششی غیرتخصصی بدون نظر فیزیوتراپ جداً خودداری کنید و تمام پروسه درمان را زیر نظر روش‌های صحیح فیزیوتراپی انجام دهید. برای این منظور می‌توانید از خدمات فیزیوتراپی گروه ماهان استفاده کنید.
