موبیلازیسیون از روش‌های منوال تراپی در فیزیوتراپی است که به روش حرکت‌های تحت فشارهای کنترل شده بر روی بافت‌های مختلف انجام می‌شود. موبیلازسیون در واقع مهارت فیزیوتراپ در اجرای حرکت‌های کششی برای آزادسازی بافت نرم و بهبود حرکات اندام‌های خشک و محدود شده است. این تکنیک کاملاً مؤثر در فیزیوتراپی بدون نیاز به هیچ دستگاه، ابزار و یا دارویی و تنها با بهره‌مندی از حمایت فیزیوتراپ در اجرای برخی از تمرین‌ها انجام می‌شود.
تکنیک موبیلازیسیون یک مجموعه هدفمند از حرکات تحت کشش و یا فشار است و برای بهبود عملکرد اسکلتی بدن سودمند می‌باشد. این روش برای درمان مفاصل آسیب دیده و یا پاره شده نیست؛ بلکه هدف‌گذاری آن برای بازیابی حرکتی و تقویت و رهاسازی بافت‌های نرم اطراف استخوان و مفاصل است. در این مقاله از تیم فیزیوتراپی ماهان قصد داریم تا به مفهوم روش موبیلازیسیون در فیزیوتراپی پرداخته و از روش درمانی تا مکانیزم اثربخشی آن صحبت کنیم.
اهمیت موبیلازیسیون در منوال تراپی
روش موبیلازیسیون از تکنیک‌های شناخته شده در منوال تراپی است. این منوال تراپی مجموعه‌ای بزرگ از تکنیک‌های حرکتی است که با حمایت فیزیوتراپ انجام می‌شود. به شکلی که بدون نیاز به ابزاری خاص و تنها متکی بر دست و مهارت فیزیوتراپ اندام‌های آسیب دیده که می‌توانند مفاصل، اعصاب و عضلات باشند، تحت فشار و یا کشش قرار می‌گیرند. در این میان تکنیک موبیلازیسیون در دسته‌بندی تمرینات و مانورهای پسیو (غیرفعال) از گروه درمان‌های منوال تراپی است که برای بهبود دامنه حرکتی، کاهش دردها ناشی از مشکلات اسکلتی و عضلانی سودمند است. به هر صورت موبیلازیسیون از تکنیک‌های بسیار کاربردی است که در بازیابی شرایط حرکتی بدن پس از شکستگی‌ها سودمند است.
روش اجرا حرکات موبیلازیسیون
موبیلازیسیون را باید تکنیکی برای افزایش قابلیت حرکتی مفاصل با اثربخشی در اندام‌های نرم اطراف مفاصل معرفی کنیم. این بدان معنی است که با اجرای حرکات این روش می‌توانیم بافت‌های عضلانی اطراف مفاصل را تقویت کرده و به این ترتیب شرایط حرکت آزاد و طبیعی و بدون درد مفصل را برقرار سازیم.
حرکت‌های روش موبیلازیسیون در دسته‌بندی تمرینات (غیرفعال) قرار می‌گیرند. به این صورت که قرار نیست بیماران خود برای اجرای حرکات دست به کار شوند؛ بلکه تمامی حرکات توسط فیزیوتراپ با اعمال فشار دست‌های او انجام خواهد شد. این حرکات پسیو در بازسازی شرایط ایده‌آل مفصل و جلوگیری از محدودیت حرکتی آن نقش دارد. تکنیک‌های موبیلازیسیون با سرعت خیلی کم و کاملاً آهسته به شکل کششی و یا فشار در حالتی نوسانی انجام می‌شوند. البته اینکه چه نوع حرکتی و با چه شدتی انجام شود، به دو عامل کلیدی از قبیل تحمل درد و شرایط و شدت آسیب مفصلی و عضلانی بیمار ارتباط دارد.
اهمیت موبیلازیسیون در شکستگی‌ها
در پایان دوره درمان شکستگی‌ها معمولاً فیزیوتراپ‌ها اجرای تکنیک موبیلازیسیون را تجویز می‌کنند. چرا که این روش برای بهبود دامنه حرکتی و بازسازی ساختار مفصل و هرچه انعطاف‌پذیر شدن آن از طریق اثربخشی در بافت‌های نرم عضلانی نقش دارد که برای شکستگی‌ها مفید است.
موبیلازیسیون برای درمان شکستگی‌ها نیست؛ بلکه برای بازیابی بدن در انتهای دوره نقاهت شکستگی‌ها است. چرا که در طول دوره درمان شکستگی‌ها اندام‌های حرکتی بدن توسط آتل یا گچ محدود شده‌اند و پس از مدتی قوای آنها تحلیل خواهد رفت. از طرفی دایره حرکتی مفصل در پایان دوره شکستگی به شدت محدود خواهد شد. لذا می‌توانیم از حرکات کشی نرم و آهسته موبیلازیسیون مفاصل خشک شده و محدود شده در پایان نقاهت شکستگی‌ها را مجدداً بازیابی کنیم. به این ترتیب بیمار می‌تواند بدون آسیب دامنه حرکتی خود را به دست آورد.
فواید استفاده از روش موبیلازیسیون در فیزیوتراپی
روش موبیلازیسیون با تأثیر در بافت نرم اطراف مفاصل باعث رها شدن و افزایش دامنه حرکتی آنها خواهد شد. اجرای این روش مزایایی دارد که به قرار زیر دسته بندی می‌کنیم:
- برای کاهش خشکی مفاصل خصوصاً خشکی مفاصل در دوره‌ی نقاهت شکستگی‌ها مفید است.
- در کاهش دردهای مفصل و التهاب عصبی ناشی از این دردها تأثیرگذار است.
- برای افزایش دامنه حرکتی مفاصل خشک شده و یا عضلات تحت فشار و اسپاسم مفید است.
- در بهبود عملکرد مفاصل از طریق تقویت بافت‌های نرم اطراف آن نقش دارد.
- در افزایش انعطاف پذیری بدن و تقویت قوای حرکتی و رسیدن به شرایط طبیعی کارایی دارد.
- افراد با مشکلات حاد و محدودیت‌های عضلانی و مفصلی را به زندگی و فعالیت عادی روزانه بازمی‌گرداند.
- در امتداد تقویت و انعطاف پذیری بافت‌های نرم اطراف مفاصل از وقوع آسیب‌های تکراری جلوگیری خواهد کرد.
چه کسانی می‌توانند از تکنیک موبیلازیسیون استفاده کنند؟
روش موبیلازیسیون یکسری حرکات بر پایه علوم ارتوپدی است که با هدف گذاری در افزایش دامنه حرکتی مفاصل از طریق اثربخشی در بافت‌های نرم اطراف آن انجام می‌شود. در کل هر بیماری با عارضه‌های مفصلی که در امتداد پارگی رخ نداده باشد، می‌توانند از این روش استفاده کنند. لذا در کل روش موبیلازیسیون در فیزیوتراپی برای افراد با مشکلات زیر تجویز می‌شود:
- آرتروز زانو
- کمردردهای مزمن در اثر التهاب عصبی
- گردن درد
- آسیب‌های آرنج
- دوره ریکاوری پس از شکستگی مچ دست‌ها
- دوره ریکاوری پس از پیچ خوردگی مچ پاها
درجه بندی موبیلازیسیون چیست؟
شدت اجرای حرکات در روش موبیلازیسیون با توجه به آستانه درد بیمار و همچنین شدت آسیب ایجاد شده در بافت عضلانی و مفصلی و سطح خشکی مفاصل است. این حرکات با توجه به شدت اجرا در ۵ درجه قرار می‌گیرند:
- موبیلازیسیون درجه ۱: به تحرک‌های نوسانی از نوع ریتمیک با دامنه کوتاه گفته می‌شود که در محدوده‌ای کوچک از شرایط اولیه حرکت قرار می‌گیرد. در اجرای حرکت‌ها در این درجه نباید هیچ دردی احساس شود.
- موبیلازیسیون درجه ۲: به تحرک‌های نوسانی از نوع ریتمیک که دامنه اجرایی بزرگی دارند، گفته می‌شود. اگر چه دامنه اجرای این درجه زیاد است؛ اما همچنان نباید بیمار هیچ دردی را احساس کند.
- موبیلازیسیون درجه ۳: به تحرک‌های نوسانی از نوع ریتمیک با دامنه حرکتی بزرگ تا نقطه محدودیت در حرکات گفته می‌شود.
- موبیلازیسیون درجه ۴: به تحرک‌های نوسانی از روی ریتمیک با دامنه کوچک در پایان دامنه حرکتی موجود گفته می‌شود. یعنی هر بار اندام را اندکی بیشتر از محدودیت ایجاد شده حرکت می‌دهیم.
- موبیلازیسیون درجه ۵: انجام حرکت‌های سریع و ناگهانی با دامنه کوچک در انتهای محدوده حرکتی است. در این درجه فیزیوتراپ اندام محدود شده را تا انتهای محدودیت حرکتی آن جابه‌جا می‌کند و سپس یک حرکت سریع و ناگهانی را فراتر از محدوده اجرا خواهد کرد.
انواع روش‌های اجرای حرکات موبیلازیسیون
نوع حرکات در تکنیک روش موبیلازیسیون نیز متفاوت است. این گوناگونی با توجه به روش اجرای حرکات به قرار زیر هستند:
- حرکات موبیلازیسیون از نوع نوسانی: در این نوع روش اندام محدود شده را به آرامی و متناوب تا مرز اندکی فراتر از دامنه حرکتی جابجا می‌کنیم.
- حرکات موبیلازیسیون ثابت: به روش ایجاد کشش در بافت تحت فشار با محدودیت حرکتی انجام می‌شود. این حرکات نوعی کشش کنترل شده در مرز محدودیت حرکتی هستند که در کاهش فشار بافت نرم و مفاصل نقش دارد.
تشخیص اینکه چه نوع حرکتی برای مفصل محدود شده و رهاسازی آن مفید است، بر عهده فیزیوتراپ است. حرکات متنوع هستند که در اندام‌های گوناگون به شکل‌های مختلف اجرا می‌شوند. لذا نمی‌توانیم صرفاً یک یا چند حرکت معین را به عنوان فرمول نهایی درمان مفصل آسیب دیده در نظر بگیریم. از طرفی شدت اجرای حرکات با افزایش قابلیت و دامنه حرکت مفاصل توسعه پیدا می‌کند.
نحوه انجام متد موبیلازیسیون چگونه است؟
نحوه انجام متد موبیلازیسیون در سه شکل کلی دسته بندی می‌شود که به قرار زیر هستند:
- حرکات و تمرینات فعال: نوعی از حرکات در روش موبیلازیسیون است که با کمک فیزیوتراپ توسط خود بیمار انجام خواهد شد و در افزایش محدودیت حرکتی و بهبود عملکرد مفصل نقش دارد. این حرکات در اشکال گوناگون مانند تمرین‌های تعادلی، ایزوکنتیک و یا ایزومتریک انجام می‌شود.
- حرکات و تمرینات تلفیقی: نوعی از حرکات در روش موبیلازیسیون است که در ترکیبی از حرکات فعال با اعمال فشار خارجی انجام می‌شود. به شکلی که فیزیوتراپ با اعمال فشار در تکمیل حرکات و رسیدن به دامنه حرکتی فراتر از محدودیت ایجاد شده نقش دارد.
- حرکات تلفیقی پاسیو : نوعی از حرکات در روش موبیلازیسیون است که کاملاً غیر فعال هستند، اما در اثر تحریک فشار خارجی و توسط فیزیوتراپ انجام خواهد شد. در این حرکات بیمار تحت فشار دست‌های فیزیوتراپ قرار می‌گیرد و لازم است تا با هدایت او در حالت‌های مختلف برای اجرای این حرکات قرار بگیرند.
توصیه‌هایی برای استفاده از روش موبیلازیسیون
تکنیک موبیلازیسیون بدون تردید از بهترین روش‌ها برای بازیابی حرکات از دست رفته و رفع خشکی و سفتی مفاصل است. اما زمانی اثربخش است که کنترل شده و با بررسی دقیق نوع و شدت عارضه اجرا شود. در غیر این صورت و اجرای خودسرانه این حرکت‌ها مستعد صدمات و عوارض جانبی است. روش موبیلازیسیون افزایش دامنه حرکتی مفاصل را هدف گرفته است و قرار است در حرکت‌هایی آرام و ریتمیک و اندکی بیشتر از محدودیت حرکتی ایجاد شده این شرایط را برطرف کند.
اما اجرای حرکات باید آرام و هوشمندانه و هر بار مقدار بیشتر از محدودیت ایجاد شده باشد. اجرای خودسرانه با شدت غیر کنترل شده نه تنها درمانگر نیست؛ بلکه حتی می‌تواند باعث افزایش شدت بیماری شود. لذا توصیه می‌کنیم که برای اجرای تکنیک موبیلازیسیون از فیزیوتراپ آگاه و آموزش دیده استفاده کنید. ما در تیم فیزیوتراپی ماهان برای اجرای متدهای درمانی از طریق موبیلازیسیون در کنار شما هستیم. تیم فیزیوتراپی ماهان با معاینه بالینی دقیق بیماران و بررسی محدودیت‌ها بهترین استراتژی برای بازیابی حرکت مفاصل را در پیش گرفته و در مسیر بازگشت به زندگی طبیعی کنار شما هستیم.