مکانوتراپی از تکنیک‌های مؤثر در فیزیوتراپی است که بر پایه اجرای حرکت‌های هدفمند ورزشی اجرا می‌شود. از این رو گاهاً با عنوان روش حرکت درمانی نیز معرفی شده است. در مکانوتراپی قرار است تا قسمت‌های مختلف بدن بیمار را با استفاده از تجهیزات مکانیکی وادار به حرکت‌هایی هدفمند نماییم. از طرفی برخی از حرکات این روش در واقع تمرینات ورزشی هستند که بدون نیاز به ابزارهای مکانیکی و با نظارت فیزیوتراپ و توسط خود بیمار انجام خواهند شد.
روش مکانوتراپی مجموعه تکنیک‌هایی در امتداد بازپروری قوای از دست رفته عضلانی است. در عین حال می‌تواند تکنیک ایده‌آل برای بازیابی محدودیت حرکتی مفاصل استفاده شود. در پاره‌ای از موارد این حرکات با کمک فیزیوتراپ و در بسیاری حرکت‌ها مستقل و تنها با قوای خود بیمار انجام می‌شود. ابزارهای مکانیکی خاصی از قبیل انواع وزنه، دوچرخه ثابت، تردمیل، انواع کش و حتی تخته تعادل در روش مکانوتراپی استفاده می‌شوند. در این مقاله از گروه فیزیوتراپی ماهان قصد داریم تا با جزئیات کامل تکنیک مکانوتراپی در فیزیوتراپی یا همان حرکت درمانی را بررسی کنیم.
چرا به مکانوتراپی نیاز داریم؟
روش مکانوتراپی در واقع نوعی ورزش است که برای افراد با محدودیت حرکتی طراحی شده است. همگی ما از سودمند بودن ورزش برای بدن آگاه هستیم و می‌دانیم که لازم است تا روزانه مدت زمانی هر چند کوتاه حرکت‌های ورزشی را انجام دهیم. اما آیا همه افراد قادر به ورزش کردن در شرایط عادی هستند؟ افراد با مشکلات حرکتی، خشکی مفاصل، ناتوانی‌های جسمی و… چگونه ورزش می‌کنند؟ آیا بدن این افراد به تحرک و بازیابی قوای از دست رفته نیاز ندارد؟
تکنیک مکانوتراپی برای تحرک افراد با مشکلات و محدودیت‌های حرکتی ابداع شده و توسعه پیدا کرده است. از این روش برای ورزش کردن و تحرک بدنی افراد با مشکلات گوناگون استفاده می‌کنند. به طور کلی هر بیماری که نیاز به ورزش دارد، می‌تواند از طریق تکنیک‌های مکانوتراپی تحرک بدنی کافی را داشته باشد. اجرای روش حرکت درمانی می‌تواند کمک زیادی به بهبود وضعیت حرکتی بیماران در شرایط مختلف داشته باشد. بیماران با جراحی‌های سنگین، خشکی مفاصل، عضلات ضعیف شده، آسیب‌های عضلانی، کوتاهی عضله و… می‌توانند با بهره‌مندی از تمرینات ورزش مکانوتراپی تحرک بدنی کافی را طی کرده و محدودیت‌های حرکتی را پشت سر بگذارند.
مکانوتراپی چگونه انجام می‌شود؟
روش مکانوتراپی را باید ورزش کردن تحت کنترل معرفی کنیم. چرا که افراد با حمایت ابزارهای مکانیکی و زیر نظر فیزیوتراپ حرکت‌ها و تمرینات مختلف ورزشی را انجام می‌دهند. با این رویکرد برای اجرای درست حرکت درمانی به استفاده هدفمند از ابزارهای مکانیکی نیاز داریم.
اگر چه هدف از مکانوتراپی تحرک کافی با استفاده از ابزارهای گوناگون است؛ اما لزوماً هر نوع کار با تجهیزات مکانیکی را شامل نمی‌شود. بلکه لازم است تا هر بیمار پس از معاینه بالینی ارزیابی شده و حرکات و تمرینات ورزشی مطابق با محدودیت و مشکل حرکتی ایجاد شده او تجویز شود. تمامی تمرینات مکانوتراپی زیر نظر فیزیوتراپ انجام می‌شود. به این ترتیب که فیزیوتراپ با بهره‌مندی از تجهیزات مکانیکی شرایطی را فراهم می‌کند تا افراد بتوانند برخی تمرینات هدفمند ورزشی را در دامنه محدود و بدون درد با حداکثر توانایی خود انجام دهند. در طول اجرای تمرینات، فیزیوتراپ ناظر بر همه چیز است و قاعدتاً پیشرفت فیزیکی بیمار را ارزیابی کرده و آرام و پیوسته طی جلسات مختلف دامنه حرکتی او را توسعه داده و یا تمرینات پیشرفته‌تر را جایگزین می‌کند.
چالش‌ها در اجرای تکنیک‌های مکانوتراپی
مکانوتراپی بهترین روش برای مجبور کردن بدن به تحرک مناسب و هدفمند است. افراد با خشکی مفاصل، عضلات ضعیف شده و یا کوتاه شده و حتی افراد با دوره نقاهت طولانی پس از جراحی‌های سنگین قادر هستند تا با کمک حرکت‌های مکانوتراپی قوای از دست رفته را بازیابی کنند و محدودیت حرکتی ایجاد شده را برطرف سازند. در این میان چگونگی جابجایی مفاصل به صورت صحیح و دامنه حرکتی مناسب به شکلی که بیمار را با حداکثر توانایی به آستانه درد پیش ببرد، چالش جدی اجرای تکنیک‌های حرکت درمانی است.
تعیین نوع حرکت و یا تمرین ورزشی اولین بحث جدی در استفاده از روش مکانوتراپی است. در ادامه لازم است تا نوع ابزار مناسب برای اجرای حرکت را انتخاب کنیم. از طرفی لازم است تا انجام صحیح حرکت برای تحرک مناسب و اصولی مفاصل را بررسی کرده و در نهایت باید هر حرکت در یک دامنه محدود و حساب شده انجام پذیرد. شدت بیش از حد تمرینات باعث تشدید آسیب عارضه خواهد شد. در عین حال قطعاً بیماران در طول پروسه درمان پیشرفت می‌کنند. در این صورت توسعه دامنه حرکتی مفاصل باید در الگویی حساب شده انجام شود. تمامی این پروسه توسط فیزیوتراپ آموزش دیده برنامه‌ریزی می‌شود.
تجهیزات در روش مکانوتراپی چه هستند؟
تجهیزات مکانوتراپی شامل طیف بزرگی از ابزارهای ساده و پیشرفته است. برخی از این ابزارها در نهایت سادگی فقط برای حفظ نیرویی بر اندام تحت حرکت هستند و برخی دیگر از ابزارها با مکانیزم‌های مکانیکی پیشرفته و حتی تجهیزات موتوری طراحی شده‌اند. این تجهیزات در حرکت درمانی به قرار زیر هستند:
- انواع وزنه
- دمبل
- کش‌های تراباند
- جلیقه‌های وزنی
- صفحه و یا توپ تعادل
- ترامپولین
- ابزارهای خمیر درمانی
- فوم رولرها
- انواع ویبراتور
- توپ ماساژ
- دیجی فلکس (ابزار ورزش انگشتان)
- فریم‌های فلزی
- دستگاه پارالل
- نردبان‌های چوبی و یا فلزی از نوع دیواری
- دوچرخه ثابت
- تردمیل
- دستگاه چرخ شانه
- صندلی کودریسپس
- دستگاه الپیتیکال
هر کدام از این تجهیزات کاربردی خاص دارند و برای افزایش دامنه حرکتی و تقویت قوای بخش‌هایی از بدن سودمند هستند. انتخاب نوع تجهیزات، روش کار با آنها، مقدار کار با آنها و شدت اجرای تمرینات با صلاحدید فیزیوتراپ تجویز خواهد شد. در عین حال ممکن است برای یک بیمار از چندین نوع دستگاه استفاده شود و یا در مسیر اجرای درمان ترتیب استفاده از دستگاه‌ها تغییر کند. در ادامه به اثربخشی و اهداف کلی استفاده برخی از تجهیزات مهم در مکانوتراپی می‌پردازیم.
کاربردها و اهداف درمانی برخی از تجهیزات مهم مکانوتراپی
1. دوچرخه ثابت
از متداول‌ترین تجهیزات مکانیکی است که در حرکت درمانی استفاده‌ای گسترده دارد. دوچرخه ثابت برای تحرک و رفع خشکی مفصل زانو بهترین ابزار است. در عین حال حتی می‌تواند برای رفع کوتاهی عضلات زانو، افزایش استقامت و قدرت عضلات زانو تأثیرگذار باشد. البته لازم به ذکر است که دوچرخه ثابت در زمره ورزش‌های هوازی قرار دارد و برای تقویت سیستم قلبی و عروقی مناسب است.
2. تردمیل
برای مدیریت راه رفتن افراد با محدودیت حرکتی و یا گرفتگی و ضعف عضلانی از دستگاه تردمیل استفاده می‌کنند. تردمیل ابزار راه رفتن با استفاده از یک نوار نقاله بزرگ مکانیکی است. راه رفتن هدفمند بر روی تردمیل برای اصلاح الگوی حرکتی بیماران با مشکلات مفصلی و یا پس از جراحی در اندام‌های تحتانی آنها تأثیرگذار است. در عین حال تحرک و راه رفتن بر روی تردمیل از نوع تمرینات هوازی است که برای افزایش ظرفیت قلبی و عروقی نیز تأثیرگذار است.
3. صندلی کوادریسپس
یک دستگاه با مکانیزم کار ساده است که برای افزایش قدرت و بهبود عملکرد عضلات زانو سودمند است. خصوصاً برای افراد با خشکی مفاصل زانو تجویز می‌شود. البته روش اجرا، تعداد اجرا و دامنه اجرای حرکت بر روی این صندلی باید زیر نظر فیزیوتراپ انجام شود. اما در کل یک ابزار ایده‌آل مکانیکی برای بهبود عملکرد دامنه حرکتی مفصل زانو است.
4. چرخ شانه
چرخ شانه از ابزارهای سودمند برای تحرک بخش‌های بالاتنه بیماران است. با استفاده مناسب از این ابزار به راحتی می‌توانیم دامنه حرکتی شانه را اصلاح کرده و افزایش دهیم. در عین حال برای اجرای چرخش صحیح مفاصل در ناحیه کتف و شانه در بازیابی حرکت سودمند است. استفاده از این ابزار برای افرادی که عضلات کتف و شانه ضعیفی دارند و یا تحت جراحی سنگین قرار گرفته‌اند، تجویز می‌شود.
5. دستگاه پارالل
یک دستگاه مشهور ورزشی است که حتی ورزشکاران حرفه‌ای از آن برای تقویت عضلات سرشانه و بازوهای خود استفاده می‌کنند. این دستگاه که از دو دستگیره موازی بر یک صفحه تشکیل شده است، از مهمترین ابزارها در فیزیوتراپی است. اما روش استفاده از آن اندکی با آنچه در دنیای فروش حرفه‌ای سراغ داریم، متفاوت است. از این دستگاه برای حفظ تعادل افرادی که قادر به حرکت مستقل نیستند، استفاده می‌شود. این افراد با قرار گرفتن در دستگیره‌های موازی پارالل می‌توانند در جهت مستقیم راه بروند و به این ترتیب توانایی‌های خود را بازیابی کنند.
6. توپ تعادل
یک ابزار با قابلیت تقویت عملکرد تعادلی بدن است. از توپ تعادل معمولاً برای افزایش حس عمقی در بیماران پس از جراحی‌های بزرگ و عمیق در دوره نقاهت آنها استفاده می‌شود. این توپ به بازیابی قوای از دست رفته و افزایش مهارت آنها در حفظ تعادل کلی بدن تأثیرگذار است.
7. دستگاه الپیتیکال
یک نوع ابزار برای تحرک هدفمند و محدود اما قدرتمند مفاصل است. این دستگاه به بیماران کمک می‌کند که مفاصل خود را تا مقداری معین جابه‌جا کنند. در عین حال می‌توانیم دستگاه الپیتیکال را به شکلی تنظیم کنیم که از فشار بیش از حد به مفاصل حین انجام حرکات ورزشی جلوگیری شود.
8. ارگومتر بازو
یک ابزار سودمند در مکانوتراپی است که فیزیوتراپ‌ها از آن برای تمرین و تقویت دست‌ها استفاده می‌کنند. استفاده از ارگومتر بازو برای افزایش تحریک و تقویت قدرت دست‌ها سودمند است.
مزایای استفاده از مکانوتراپی
مکانوتراپی راهکاری برای تحرک افرادی است که به تنهایی قادر به حرکت دادن طبیعی اندام خود نیستند. استفاده از ابزارها و تجهیزات حرکت درمانی حتی برای افراد سالم با قوای بدنی کامل نیز سودمند است. اما اصل ماجرا در امکان حرکت دادن بدن بیمارانی است که به هر دلیلی از مشکلات حرکتی و عضلانی و حتی استخوانی رنج می‌برند. مزایای استفاده از مکانوتراپی به قرار زیر است:
- برای جلوگیری از خشکی مفاصل مفید است.
- در افزایش انعطاف پذیری بدن و تقویت دامنه حرکتی مفاصل نقش دارد.
- برای بهبود قدرت و استقامت عضلانی مفید است.
- در تحرک هوازی و تقویت سیستم قلبی و عروقی بیماران با مشکلات حرکتی سودمند است.
- به افراد برای بازیابی حرکت‌ها پس از جراحی‌های ارتوپدی کمک می‌کند.
- در درمان برخی از مشکلات ستون فقرات و مفاصل مختلف از جمله مفصل زانو و یا آرنج نقش دارد.
توصیه‌هایی برای استفاده از روش مکانوتراپی
مکانوتراپی در فیزیوتراپی جایگاه برجسته‌ای دارد. اگر فیزیوتراپی را علم بازپروری و تقویت قوای از دست رفته معرفی کنیم، قطعاً به بهره‌مندی از تکنیک و ابزارهای حرکت درمانی برای رسیدن به این تعریف نیاز داریم. اما اصل ماجرا در اجرای صحیح ورزش‌ها با استفاده از تجهیزات مکانوتراپی است. صرفاً با در اختیار داشتن هر ابزار و یا تجهیز مکانیکی نمی‌توانید حرکت‌های هدفمند و صحیح این روش را اجرا کنید. بلکه لازم است تا نوع حرکت، نوع دستگاه، محدوده حرکت، تعداد تمرینات و حتی شدت اجرای تمرینات زیر نظر فیزیوتراپ آموزش دیده و پس از طی شدن مراحل معاینه بالینی انجام شود. بنابراین توصیه می‌کنیم که تکنیک مکانوتراپی را با صلاحدید فیزیوتراپ و با برنامه انجام دهید.
در این مرکز تأکید بر درمان بیماری ها با استفاده از ورزش های تخصصی است. چرا که این روش سازگار با سیستم بدن انسان بوده و دارای اثر مطلوب و ماندگار بوده و دارای اثر زودگذر یا تسکینی موقت نمی باشد.
این مرکز دارای دو واحد مکانوتراپی و یک کابین سوئیس بال (جیمبوبال) و امکانات لازم جهت ورزش های تخصصی می باشد. برخی تمرینات انجام شده در این مرکز شامل:
Strength (قدرتی) / Endurance (تحملی) / Aerobic (هوازی) / Stretching (کششی) / Core Stability (ثبات ستون مرکزی) / Balance (تعادلی) / Kegel (ورزش های کف لگنی)
در اجرای هدفمند این روش و برای بازیابی حرکتی و رفع خشکی مفاصل از طریق حرکت درمانی می‌توانید از خدمات فیزیوتراپی در گروه ماهان استفاده کنید.
