روش مکنزی از جمله تکنیک‌های منوال تراپی در فیزیوتراپی است که بر پایه متمرکز کردن درد از طریق درمان مکانیکی انجام می‌شود. تکنیک‌های متمرکز کردن درد شرایطی است که در آن با استفاده از انجام حرکت‌های خاص کششی و یا فشاری و یا مانور دستی روی ستون فقرات می‌توانیم دردهای پراکنده بدن را در یک نقطه متمرکز کرده و درمان کنیم.
روش مکنزی از سری درمان‌های مکانیکی علم فیزیوتراپی است که با کمک دست‌های فیزیوتراپ و از طریق اجرای روش‌های خاص حرکت اندام‌ها خصوصاً ستون فقرات انجام می‌شود. این تکنیک برای اولین بار توسط فیزیوتراپ نیوزلندی آقای رابین مکنزی (1932-2013) ابداع و پایه‌گذاری شد. البته تلاش‌های آقای مکنزی صرفاً بررسی علایم بالینی درد در نواحی کمر و یا گردن بود. اما امروزه اثبات شده است که فیزیوتراپی مکنزی می‌تواند برای افراد با کمردردهای مزمن و کاملاً محدود کننده نیز مفید باشد. در این مقاله از فیزیوتراپی ماهان قصد داریم تا تکنیک مکنزی در فیزیوتراپی را بررسی کرده، از روش اجرا تا فواید درمان آن صحبت کنیم.
روش مکنزی چیست؟ چگونه اجرا می‌شود؟
روش مکنزی تدوین یک برنامه جامع و هدفمند برای معاینه درست بیماران، ارزیابی شدت دردها و مشکلات ایجاد شده، درمان و در نهایت پیشگیری از این مشکلات در ناحیه ستون فقرات است. این روش از طریق تمرینات خاص ورزشی است که با کمک و مانور دستی فیزیوتراپ انجام خواهد شد. به این ترتیب تکنیک مکنزی صرفاً یک راه‌حل برای مدیریت درد بیماران نیست؛ بلکه یک متد مؤثر برای برطرف کردن عوامل ایجادکننده درد خصوصاً در ناحیه ستون فقرات است.
آقای مکنزی در میانه دهه ۱۹۶۰ میلادی متوجه شد که انجام برخی حرکت‌های مکانیکی مانند صاف کردن و یا Extension ستون فقرات در کاهش دردهای کمری و یا گردنی بیماران تأثیر بسیار خوبی دارد و آنها را به زندگی طبیعی باز می‌گرداند. همین مطالعات بالینی زمینه ابداع و توسعه تکنیک مکنزی در فیزیوتراپی است. این روش با تکیه بر ملاحظات منوال تراپی و با کمک فیزیوتراپ برای درمان اختلالات ستون فقرات و حتی دیگر مفاصل بدن کارایی دارد. از این تکنیک می‌توانیم برای تسکین دردهای ستون فقرات و یا کاهش درد، تورم، اسپاسم و گرفتگی در دیگر مفاصل استفاده کنیم. تا جاییکه برای بازیابی دامنه حرکتی کاملاً تأثیرگذار است.
تکنیک مکنزی و تشخیص اختلالات ستون فقرات
اگر چه روش مکنزی از طریق اعمال حرکت‌های مکانیکی سعی در متمرکز کردن دردها و در نهایت تسکین آنها خصوصاً در ناحیه ستون فقرات دارد؛ اما به عنوان یک روش تشخیصی نیز مورد استفاده قرار می‌گیرد. به این ترتیب که فیزیوتراپ‌ها می‌توانند از طریق اجرای تکنیک‌های مکنزی در قالب برخی تست‌های بالینی برای ارزیابی جامع بدن و بررسی محدودیت‌های حرکتی و مشکلات ستون فقرات اقدام کنند. به این ترتیب روش مکنزی تأثیر مثبتی برای تشخیص نوع و شدت عارضه و همچنین تسکین دردهای ستون فقرات دارد که کاملاً در بهبود کیفیت زندگی افراد تأثیر می‌گذارد.
استراتژی درمان از طریق روش مکنزی
بسیاری از کمر دردها و یا گردن دردها ریشه‌های حادی ندارند و تنها در اثر فشار و یا تنش دچار آسیب‌هایی مزمن اما نه چندان بحرانی شده‌اند. این آسیب‌ها در قامت درد، تورم، اسپاسم و گرفتگی و حتی کاهش دامنه حرکتی دیده می‌شوند. در چنین شرایطی ستون فقرات افراد آسیب حاد که نیاز به جراحی باشد، ندارد. اما همین مشکلات دامنه حرکتی آنها را محدود کرده و زمینه دردهای مزمن است. استراتژی درمان از طریق روش مکنزی برای درمان، تسکین دردها و در نهایت کمک به این افراد است.
استراتژی روش مکنزی برای برطرف کردن عوامل ایجاد کننده درد در ناحیه کمر و گردن است. به این ترتیب که در ابتدا فیزیوتراپ برای معاینه بالینی کاملاً دقیق دست به کار می‌شود. در این معاینه‌ها از بیمار خواسته می‌شود تا در برخی موقعیت‌های خاص حرکتی قرار بگیرد. سپس با بررسی اینکه چه حرکت‌هایی باعث افزایش و یا کاهش علایم بیماری هستند، نوع و شدت عارضه تشخیص داده خواهد شد و حالا می‌توانیم استراتژی حرکت‌ها برای درمان از طریق روش مکنزی را کامل کنیم.
تمرینات ورزشی در مکنزی
در اجرای تکنیک مکنزی در فیزیوتراپی خبری از متدهای گرما درمانی، سرمادرمانی و یا الکتروتراپی نیست؛ بلکه قرار است تا به راحتی و تنها با اجرای چندین تمرین خاص که توسط فیزیوتراپ تجویز می‌شود، برای تسکین دردها و حتی درمان مشکلات ستون فقرات اقدام کنیم. در تدوین این تمرینات دو رویکرد اساسی در نظر گرفته خواهد شد:
- تمرینات بر پایه اجرای حرکات کششی و یا فشاری تحت تنش است که از طریق دست‌کاری هدفمند مکانیکی ستون فقرات انجام می‌شود. این تمرینات براساس نوع و شدت عارضه بیمار تجویز خواهد شد و هدف اجرای آن متمرکزسازی درد است.
- آموزش بیمار بخشی از استراتژی درمان مکنزی است. بیماران در این روش به درستی چگونگی اجرای حرکت‌های مفید با توجه به نوع و شدت عارضه خود را آموزش می‌بینند تا در آینده از پس مدیریت دردهای احتمالی خود برآیند.
دامنه و گستردگی تمرینات کششی و فشاری مکنزی بسیار است و شرایط اجرای آنها برای هر بیمار کاملاً تخصصی است که باید توسط فیزیوتراپ تجویز شده و حتی ممکن است در پروسه درمان با چندین نوع حرکت جایگزین ادامه پیدا کند.
رویکرد بالینی در درمان به روش مکنزی
صرفاً با انجام حرکت‌های کششی و یا فشاری روش مکنزی انجام نمی‌شود. بدون در نظر گرفتن شرایط بالینی بیمار اجرای این حرکت‌ها صرفاً تمرینی هستند که حتی ممکن است باعث تشدید عارضه و مشکلات ستون فقرات بیماران شود. بنابراین هیچ بیماری نباید بدون طی شدن پروسه ارزیابی بالینی برای اجرای تمرینات مکنزی اقدام کند.
منظور از ارزیابی بالینی بررسی کامل شرایط بیمار است تا جاییکه دقیق مشخص شود که علایم بیماری مانند کمردرد و یا گردن درد با انجام چه حرکت‌ها و یا ماندن در چه موقعیت‌هایی افزایش و یا کاهش پیدا می‌کند. پس از این ارزیابی است که می‌توانیم جهت حرکت ترجیحی بیمار را تدوین نماییم. پیدا کردن این جهت حرکت ترجیحی در روش مکنزی اهمیت بالایی دارد. چرا که تمام تمرینات او برای تسکین دردها و بهبود اختلالات تنها بر پایه همین جهت حرکت ترجیحی صورت می‌گیرد.
اهداف اجرای روش مکنزی چیست؟
تکنیک مکنزی در فیزیوتراپی بر پایه اجرای حرکات مکانیکی و با هدف تمرکز دردهای ناحیه ستون فقرات و دیگر مفاصل است. این تکنیک کاملاً تمرین محور است و برای اجرای آن به ابزار خاصی نیاز نداریم. اهداف کلی تکنیک مکنزی در فیزیوتراپی به قرار زیر است:
- برای کاهش سریع دردهای مزمن مفید است.
- در بازیابی دامنه حرکتی و بازگشت بیمار به زندگی طبیعی روزمره تأثیرگذار است.
- در صورتی که حرکت نامناسب و غیراصولی خارج از محدوده تجویز شده انجام نشود، برای جلوگیری از عود مجدد درد نقش دارد.
- برای درمان عارضه‌های ستون فقرات و دیگر مفاصل از قبیل اسپاسم، تورم، گرفتگی و حتی بیرون زدگی دیسک مفید است.
روش مکنزی برای چه کسانی مناسب نیست؟
اگر چه اثربخشی روش‌ها و تمرینات مکنزی در بهبود علایم و دردهای ستون فقرات بیماران اثبات شده است؛ اما لزوماً یک تکنیک ایده‌آل برای هر بیمار با هر نوع عارضه در ستون فقرات نیست. به عنوان مثال این روش برای افراد با مشکلاتی از قبیل پارگی دیسک کمر، پارگی دیسک و یا آرتروز گردن، تنگی کانال نخاعی، لیز خوردگی مهره‌ها و یا بیماران مثلاً با آرتروز مفاصل ناست تجویز نمی‌شود. در هر حال روش مکنزی یک تکنیک مؤثر برای تسکین درد و بازیابی حرکت افرادی است که با مشکلات سطح متوسط از عارضه‌ها در ستون فقرات رنج می‌برند.
طبقه‌بندی مشکلات ستون فقرات در روش مکنزی
در روش مکنزی برای تمامی مشکلات ستون فقرات که از امکان درمان بر پایه حرکات فیزیکی و تمرینات کششی هستند، یک طبقه‌بندی تهیه شده است. تکنیک‌های مکنزی مشکلات ستون فقرات را در سه گروه قرار می‌دهد:
Postural Syndromes:
نوعی عارضه از کمردرد مزمن است که به دلیل ایجاد استرس دائمی بر روی نسوج نرم و هنگام پاسچرهای خاص ایجاد می‌شود. زمانی که مهره‌های کمر در حالت خاصی از قبیل وضعیت‌ها و یا پاسچرهای تحت فشار قرار دارد بر عضلات، تاندون‌ها، مفاصل و در کل همگی نسوج اطراف کمر فشار وارد می‌شود. به این نوع دردها اصطلاحاً سندرم پاسچرال گفته می‌شود که اجرای حرکت‌های تکرار تأثیری در تغییر علایم بیماری ندارد. برای اجرای روش مکنزی در این نوع عارضه‌ها به بیمار اجازه می‌دهند که وضعیت‌های بد و تکراری تحت تأثیر کاهش علایم را پیدا کند.
Derangement Syndromes:
نوعی عارضه کمردرد است که به دلیل تغییر در وضعیت مهره‌های متصل شده به دیسک‌ها ایجاد می‌شود. در این حالت حرکت مهره‌ها بخش مرکزی دیسک را تحت تنش قرار خواهد داد. به شکلی که دامنه درد کمر با انجام حرکات تکراری تغییر می‌کند. در این حالت بیمار نسبت به برخی از الگوهای حرکتی بسیار حساس است. اما اجرای برخی حرکت‌ها مانند اکستنشن و یا فکشن ستون فقرات در تسکین این دردها نقش دارند.
Dystunction Syndromes:
نوعی کمردرد مزمن با محدودیت حرکتی است که به علت وجود بافت اسکار و حتی چسبندگی در بافت‌های نرم و در برخی موارد کوتاهی عضلات در اطراف ستون فقرات ایجاد می‌شود. به این ترتیب حین حرکت ستون فقرات این بافت‌های نرم تحت استرس قرار دارند که به ایجاد دردهای شدیدی می‌انجامد. علایم این نوع سندرم کاهش شدید دامنه حرکتی بیمار است. تا جاییکه در انتهای هر حرکت با دردی کاملاً شدید و مزمن مواجه می‌شود. در این بیماران باید برای بازسازی الگوی حرکتی و برطرف شدن کوتاهی نسوج نرم اقدام کنیم. تنها در این صورت امکان بازیابی دامنه حرکتی وجود دارد که اجرای آن از طریق روش مکنزی امکان‌پذیر است اما اندکی زمان‌بر است.
توصیه‌هایی برای بهره‌مندی از فیزیوتراپی مکنزی
تکنیک مکنزی در فیزیوتراپی بدون تردید از بهترین روش‌ها برای تسکین دردها و حتی درمان و بازیابی دامنه حرکتی بسیاری از مشکلات ستون فقرات است. اما زمانی مؤثر و موفق است که به درستی و با طی شدن پروسه بالینی انجام شود. لذا حتی با وجود اطلاع از تمرینات این روش بدون تجویز فیزیوتراپ و معاینه بالینی برای اجرای این تمرینات اقدام نکنید. اجرای بدون برنامه تمرینات مکنزی می‌تواند در تشدید عارضه و افزایش دردهای مزمن کمر نقش داشته باشد. برای بهره‌مندی از تمامی خدمات فیزیوتراپی مکنزی می‌توانید از تیم تخصصی و فیزیوتراپیست های منوال تراپی در فیزیوتراپی ماهان استفاده کنید.
